Bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker

Wat is het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker?

Ieder jaar krijgen in Nederland ongeveer 800 vrouwen baarmoederhalskanker en overlijden er 200 vrouwen aan. Baarmoederhalskanker is kanker aan het onderste deel van de baarmoeder: de baarmoederhals. Het komt vooral voor bij vrouwen tussen de 30 en 60 jaar. Daarom krijgen deze vrouwen een uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek.

Wat gebeurt er bij het bevolkingsonderzoek?

• U krijgt vanzelf een uitnodiging thuisgestuurd. U maakt dan een afspraak bij uw huisarts voor een uitstrijkje.
• Bij dit onderzoek haalt de assistente met een soort borsteltje wat slijmvlies van uw baarmoederhals, via uw vagina. Slijmvlies is huid met een laagje slijm.
• Het uitstrijkje gaat naar een laboratorium. Daar kijkt de laborant of er een bepaald virus in het slijm zit: het humaan papillomavirus (HPV). Als u dat virus heeft, is de kans op baarmoederhalskanker groter.
• Heeft u HPV? Dan kijkt de laborant of er in uw uitstrijkje ongewone cellen zitten. Deze cellen zijn anders dan de normale cellen in uw baarmoederhals. Meestal veranderen ze vanzelf weer in normale cellen, maar soms veranderen ze na lange tijd in baarmoederhalskanker.
• Heeft u geen HPV? Dan heeft u bijna geen kans op baarmoederhalskanker. Uw uitstrijkje wordt dan niet verder onderzocht. Dat is dan niet nodig.

Bij welke klachten contact opnemen met uw huisarts?

Het kan gebeuren dat u klachten heeft. Wacht dan niet tot de uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek, maar maak een afspraak bij uw huisarts. Oók als het vorige uitstrijkje nog maar kort geleden is. En ook als u al weet dat u geen HPV heeft of als u HPV-prikken heeft gehad.

Klachten zijn bijvoorbeeld:

• vaginale afscheiding die anders is dan anders
• onverwacht bloedverlies uit uw vagina, rood of bruin van kleur:
  • na het vrijen
  • als u niet ongesteld bent
  • of meer dan 1 jaar na uw laatste menstruatie (ook als u maar weinig bloed verliest).

Uw huisarts bekijkt dan of verder onderzoek nodig is.

Wat is HPV?

HPV is de afkorting van humaan papillomavirus. Dit virus kan baarmoederhalskanker veroorzaken.

Er bestaan wel 100 verschillende soorten humaan papillomavirussen. Van die 100 soorten kunnen er ongeveer 12 baarmoederhalskanker geven. Uw uitstrijkje wordt getest op deze 12 soorten.

HPV komt veel voor. Bijna iedereen heeft wel een keer HPV gehad.

• U kunt het virus krijgen door seks. HPV is erg besmettelijk, u kunt het zelfs krijgen als u veilig met condooms vrijt.
• Als u HPV heeft, komt u er niet achter hoe u dat gekregen heeft. Soms kan dat wel 10 jaar geleden gebeurd zijn. U heeft geen klachten als u HPV heeft. Uw lichaam ruimt het virus meestal zelf op binnen 2 jaar.
• HPV kan in de cellen van de baarmoederhals gaan zitten en deze cellen anders maken dan normale cellen. Die andere cellen zijn meestal nog geen kankercellen. Het lichaam ruimt die andere cellen vaak zelf op.
• Soms ruimt het lichaam het virus of de andere cellen niet op. Dan kan heel langzaam baarmoederhalskanker ontstaan. Dit gebeurt meestal pas ongeveer 15 jaar nadat een vrouw besmet raakte met HPV.

Van alle 100 vrouwen met HPV (1 van de 12 typen) krijgt uiteindelijk minder dan 1 vrouw baarmoederhalskanker.

Wanneer krijgt u een uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek?

U krijgt de eerste uitnodiging in het jaar dat u 30 wordt. Daarna krijgt u een uitnodiging als u 35 en als u 40 jaar bent. Bent u 40 of 50 jaar en heeft u geen HPV? Dan is de kans dat u binnen 10 jaar baarmoederhalskanker krijgt heel klein. U krijgt dan 10 jaar later weer een nieuwe uitnodiging.

Als u een uitnodiging krijgt, maakt u zelf een afspraak voor het uitstrijkje bij uw huisarts. Zorg dat het uitstrijkje gebeurt op een dag dat u niet ongesteld bent.

Vindt u het erg vervelend om een uitstrijkje te laten maken? Bijvoorbeeld omdat u vervelende seksuele ervaringen heeft, omdat u nog maagd bent, of omdat een uitstrijkje om wat voor reden dan ook moeilijk gaat? Dan kunt u de zelfafnameset aanvragen. Deze test doet u zelf thuis. Zo kunt u toch meedoen aan het bevolkingsonderzoek.

Hoe wordt een uitstrijkje gemaakt?

Meestal maakt de doktersassistente het uitstrijkje. Zij stelt u eerst een paar vragen, bijvoorbeeld wanneer u voor het laatst ongesteld was.

Daarna kleedt u zich van onderen uit. U gaat liggen op de onderzoekstafel met uw benen uit elkaar. De assistente gebruikt voor het onderzoek een spreider (dat wordt een eendenbek genoemd: een instrument dat een beetje lijkt op de snavel van een eend). Ze doet dit voorzichtig in uw vagina: zo kan ze de ingang van uw baarmoeder zien. Met een soort borsteltje haalt ze wat slijmvlies van de binnenkant van de baarmoeder af. Dan is het onderzoek klaar. De afspraak duurt in totaal ongeveer 10 minuten.

Het borsteltje met slijmvlies gaat in een potje naar het laboratorium. Daar wordt het verder onderzocht.

Binnen 4 weken krijgt u een brief thuis met de uitslag van het uitstrijkje. Uw huisarts krijgt de uitslag ook.

Lijkt het onderzoek u heel vervelend? Bijvoorbeeld omdat u vervelende seksuele ervaringen heeft of omdat u maagd bent? Vertel dit dan als u komt voor het uitstrijkje. Uw huisarts of doktersassistent kan u dan extra uitleg geven en geruststellen.

Wat betekent de uitslag van mijn uitstrijkje?

Binnen 4 weken krijgt u een brief thuis met de uitslag van uw uitstrijkje. Uw huisarts krijgt de uitslag ook. Als er ongewone (afwijkende) cellen zijn gevonden, belt de huisarts u soms al voordat u de brief krijgt. De huisarts legt u dan uit wat de uitslag betekent.

U kunt de volgende uitslagen krijgen:

Geen HPV
91 van de 100 vrouwen krijgen deze uitslag.

U heeft geen HPV. Daarom is de kans dat u baarmoederhalskanker heeft heel erg klein. Uw uitstrijkje hoeft niet verder onderzocht te worden. Over 5 jaar krijgt u weer een uitnodiging voor een uitstrijkje. Bent u 40 of 50 jaar en heeft u geen HPV? Dan wordt u over 10 jaar weer uitgenodigd voor een nieuw uitstrijkje. Dit is veilig omdat het na een HPV-besmetting heel lang duurt voordat u baarmoederhalskanker krijgt. Meestal minstens 10 jaar.

Wel HPV en geen afwijkende cellen
6 van de 100 vrouwen krijgen deze uitslag.

Er zijn geen afwijkende (ongewone) cellen gevonden. Dat betekent dat u geen baarmoederhalskanker heeft. Die uitslag noemen we PAP 1. Er is wel HPV gevonden. Meestal ruimt uw lichaam dit virus zelf op. Als dit niet gebeurt, kunnen de cellen in uw baarmoederhals veranderen. Daarom krijgt u na 6 maanden weer een uitnodiging voor een uitstrijkje bij de huisarts. Voor de zekerheid wordt er dan nog een keer gecontroleerd of de cellen er nog steeds normaal uitzien.

• Bij de meeste vrouwen zien de cellen er nog normaal uit. Dan is verder onderzoek niet nodig en krijgt u over 5 jaar weer een uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek. Ook vrouwen van 40 en 50 jaar worden in dit geval na 5 jaar weer uitgenodigd.
• Soms worden er in dat uitstrijkje wel ongewone cellen gevonden. Ongewone cellen zijn meestal geen kankercellen. Vaak ruimt uw lichaam deze cellen ook nog zelf op. Voor de zekerheid is er nu wel verder onderzoek bij de gynaecoloog nodig.

Wel HPV en afwijkende cellen
3 van de 100 vrouwen krijgen deze uitslag.

Deze uitslag heet PAP2 of hoger (tot PAP5).

Met deze uitslag verwijst de huisarts u naar de gynaecoloog. De gynaecoloog kijkt of de cellen nog vanzelf kunnen genezen of dat behandeling nodig is.

Cellen met afwijkingen zien er anders uit dan normaal, maar meestal zijn het nog geen kankercellen. Het lichaam kan deze cellen vaak nog zelf opruimen.

Soms zijn de cellen op weg om kanker te worden. Dit heet een voorstadium van baarmoederhalskanker. Dit is nog geen kanker en is meestal goed en makkelijk te behandelen. Door de behandeling kan baarmoederhalskanker worden voorkomen.

Heel soms is er al baarmoederhalskanker. Als het snel ontdekt wordt, is baarmoederhalskanker vaak beter te behandelen.

Niet goed te beoordelen
Bij 1 van de 1000 vrouwen is het uitstrijkje niet goed te beoordelen. Deze uitslag heet Pap0. Er zijn dan bijvoorbeeld geen baarmoederhalscellen te zien, er is een ontsteking of er zit te veel bloed in het uitstrijkje. Er is dan een nieuw uitstrijkje nodig. Maak hiervoor een afspraak met de huisarts, ongeveer 6 weken na uw eerste uitstrijkje.

Wat kost het uitstrijkje?

De uitstrijkjes van het bevolkingsonderzoek zijn gratis. Ook de zelfafnameset is gratis.

Als er ongewone cellen in het uitstrijkje zijn gevonden, stuurt uw huisarts u door naar een gynaecoloog. Uw zorgverzekeraar vergoedt de zorg van de gynaecoloog. Wel betaalt u eerst uw eigen risico.

Meer informatie over het uitstrijkje

• Op uw uitnodiging staat het telefoonnummer van een informatielijn in uw regio. Daar kunt u naar bellen als u vragen heeft.
• De site van het RIVM: het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker. Hier vindt u ook uitleg hoe een uitstrijkje wordt gemaakt.
• Op de site van het bevolkingsonderzoek.